नन्दलाल खरेल/ काठमाडौं । न्युयोर्क सिटीको राजनीतिक केन्द्रमा हालै भएको निर्वाचनमा जोहरान क्वामे ममदानीको जितले विश्वभरका प्रगतिशील, वामपन्थी र समाजवादी सोच भएका जनतालाई उत्साहित बनाएको छ। ममदानीको विजय केवल एक व्यक्तिको राजनीतिक सफलता होइन, यो अहिलेको पूँजीवादी सहरभित्र पनि समाजवादी विचार र जनतामुखी राजनीतिले कसरी जरा गाड्न सक्छ भन्ने ऐतिहासिक सन्देश हो। नेपालका कम्युनिस्ट पार्टीहरूले यो घटनाबाट धेरै महत्वपूर्ण पाठ सिक्न सक्ने अवसर पाएका छन्।
ममदानीको विजयको पहिलो कारण उनको राजनीतिक विचारमा स्पष्टता हो। उनी “Democratic Socialism” अर्थात् लोकतान्त्रिक समाजवादका प्रष्ट प्रतिनिधि हुन्। उनले आफ्नो प्रचारमा पूँजीवादको संकट, घरभाडा, स्वास्थ्य र शिक्षा जस्ता मुद्दालाई वर्गीय दृष्टिकोणबाट प्रस्तुत गरे। उनी अमीर वर्गका विपक्षमा, श्रमजीवी वर्गका पक्षमा ठाडा उभिए।
नेपालका कम्युनिस्ट पार्टीहरूका मुख्य कमजोरी भनेकै यही हो—विचारमा अस्थिरता। कहिले समाजवाद, कहिले जनवाद, कहिले चुनावी गठबन्धनका नाममा अवसरवाद। जनताले बुझ्नै सक्दैनन् पार्टीको दिशानिर्देश के हो। ममदानीले देखाएका छन् कि स्पष्ट विचार र वर्गीय दृष्टिकोणले मात्र जनता आकर्षित गर्छन्, अस्पष्ट नारा र अवसरवादी गठबन्धनले होइन। ममदानीको प्रचार शैलीले पुरानो वाम आन्दोलनको आत्मा जगाएको थियो—घरघर पुग्ने, श्रमिकहरूबीच बस्ने, सडकमा उपस्थित हुने। उनी “ग्रासरुट” अभियानका प्रतीक बने। न्युयोर्कजस्तो सहरमा उनले ठूला मिडिया, ठूला चन्दा होइन, जनताको समर्थनबाट जिते।
नेपालमा भने वाम नेताहरू चुनाव आउँदा मात्रै गाउँतिर पुग्छन्। पार्टीका कार्यकर्ता पनि जनता भन्दा नेताको सेवा गर्छन्। पार्टीको कार्यशैली जनजीवनसँग जोडिएको छैन। ममदानीको जीतले देखाएको छ—जनताको जीवनमा प्रत्यक्ष उपस्थित नभएसम्म वाम राजनीति केवल नारामा सीमित रहन्छ। ममदानी युवा पुस्ताको नेता हुन्। उनी स्वयं बहुसांस्कृतिक पृष्ठभूमिबाट आएका, आप्रवासी परिवारका सन्तान हुन्। उनले नयाँ पुस्ताका समस्यालाई आफ्नो राजनीति बनाएका छन्—महँगा घर, छात्र ऋण, रोजगारी र असमानता।
नेपालका कम्युनिस्ट पार्टीहरू भने अझै पनि पुराना युद्धकालीन भाषामा अडिएका छन्। “जनयुद्ध”, “संविधानसभा”, “संक्रमणकाल” जस्ता विषयले नयाँ पुस्तालाई जोड्दैन। अहिलेका युवालाई रोजगारी, प्रविधि, बसोबास र समानताको राजनीति चाहिएको छ। ममदानीले यही मागको प्रतिनिधित्व गरे—नेपालका कम्युनिस्टहरूले पनि यही बाटो समात्नुपर्छ। न्युयोर्क विश्व पूँजीवादको केन्द्र हो। त्यहाँ समाजवादी उम्मेदवारले जित्नु असम्भवजस्तै मानिन्थ्यो। तर ममदानीले देखाए—जनताको वास्तविक मुद्दा उठाए भने पूँजीवादी संरचनाभित्र पनि जनपक्षीय राजनीति सम्भव हुन्छ।
नेपालका कम्युनिस्टहरू प्रायः सत्तामा पुग्दा पूँजीवादसँग समायोजन गर्छन्, जनताको पक्षमा ठाडा उभिन डराउँछन्। ममदानीले सन्देश दिएका छन्—समाजवाद केवल विरोध होइन, विकल्प पनि हो। सत्तामा पुग्दा पनि विचारमा सम्झौता नगरी समाजवादी अभ्यास गर्न सकिन्छ। ममदानीले आप्रवासी, अश्वेत, मुस्लिम, महिला र श्रमिक समुदायका आवाजलाई आफ्नो अभियानको केन्द्र बनाए। उनले “सबैको सहर” को नारा दिए। उनले वर्ग र पहिचान दुबैको राजनीति सन्तुलित गरे।
नेपालमा पनि जातीय, भाषिक, लैङ्गिक विविधता ठूलो छ। तर कम्युनिस्ट पार्टीहरूले यी विषयलाई कहिले पनि गम्भीर रूपमा सम्बोधन गरेनन्। समानता र समावेशिताको सवाल केवल संविधानमा सीमित भयो। ममदानीले देखाएका छन्—समाजवाद तब मात्र जनप्रिय हुन्छ जब त्यो विविधताको सम्मानसहित वर्गीय न्यायको राजनीति बन्छ। ममदानीको छवि एउटा इमानदार, निष्ठावान् र जनमुखी नेताको रूपमा बनेको छ। उनले न व्यवसायिक चन्दा लिए, न पार्टीमा पदका लागि सम्झौता गरे। उनी आफ्नो समुदायको भरोसामा उभिए।
नेपालमा भने कम्युनिस्ट नेताहरूमा नैतिकताको संकट गहिरो छ। भ्रष्टाचार, सत्ताको मोह, आन्तरिक गुटबन्दी—यी सबैले आन्दोलनको विश्वसनीयता नष्ट गरेका छन्। ममदानीको सफलता केवल नीतिगत होइन, नैतिक पनि हो। नेपाली वामहरूले यसलाई आत्मसात् गर्न जरुरी छ। ममदानीले स्थानीय मुद्दा उठाए—तर उनको दृष्टि विश्वव्यापी थियो। उनले जलवायु न्याय, आप्रवासी अधिकार, र विश्वव्यापी आर्थिक असमानता जस्ता विषयलाई पनि जोड्दै आफ्नो अभियानलाई अन्तर्राष्ट्रिय अर्थ दिए।
नेपालका कम्युनिस्टहरूले पनि यही सन्तुलन सिक्नुपर्छ—स्थानीय समस्याको समाधानका लागि वैश्विक दृष्टिकोण अपनाउने। नेपालको असमानता, बेरोजगारी वा श्रमिक संकट विश्वव्यापी पूँजीवादी संरचनासँग जोडिएको छ। त्यसलाई बुझ्न र प्रतिरोध गर्न अन्तर्राष्ट्रिय चेतना आवश्यक छ। जोहरान क्वामे ममदानीको विजय केवल न्युयोर्कको मेयर चुनावको कथा होइन—यो एक राजनीतिक दर्शनको पुनर्जागरण हो। उनले देखाएका छन् कि समाजवादी विचार केवल इतिहास होइन, भविष्य पनि हो। जनतामुखी, इमानदार र स्पष्ट वैचारिक राजनीतिले विश्वकै सबैभन्दा पूँजी वादी सहरमा पनि जित दिलाउन सक्छ। नेपालका कम्युनिस्ट पार्टीहरूका लागि ममदानी एउटा ऐना हुन्—जहाँ उनीहरूले आफ्ना कमजोरी देख्न सक्छन् र सुधारको बाटो खोज्न सक्छन्। अब जरुरी छ, नाराबाट होइन, व्यवहारबाट समाजवादलाई जनजीवनमा उतार्ने। यही ममदानीबाट सिक्नुपर्ने मूल पाठ हो।
खरेल अर्थराजनीतिक बिश्लेषक हुन्।
